Η Κοιλάδα των Νερόμυλων

Η λέξη Κύθηρα εικάζεται ότι προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα “κεύθω” που σε ελεύθερη ερμηνεία σημαίνει “περιέχω κρυμμένα μυστικά” Η καθηλωτική αυτή διαδρομή αποκαλύπτει ένα κρυμμένο κόσμο με καταρράκτες, βάθρες, τεράστια πλατάνια, σφενδάμια, γεφύρια πέτρινα, νερόμυλους και ξωκλήσια, που λίγο θυμίζει νησί. Η πεζοπορία ξεκινάει από το κέντρο της περιοχής, τον Άγιο Σώστη, αρχέτυπο ελληνικού χωριού με την πλατεία, το καφενείο, τον πλάτανο, τις εκκλησιές αλλά και το Καμάρι, το μεγαλύτερο ίσως δημόσιο πλυσταριό των Κυθήρων. Μετά από λίγα μέτρα, ένα εντυπωσιακό καλντερίμι “βουτάει” στη μαγεμένη ρεματιά περνώντας από τους πρώτους νερόμυλους για να συναντήσει τον ξακουστό καταρράκτη της Φόνισσας, που προϊδεάζει για το τι ακολουθεί παρακάτω.
Η ρεματιά του Μυλοποτάμου είναι ένα υπαίθριο μουσείο προβιομηχανικής κοινωνίας και παραδοσιακής αξιοποίησης του νερού. Η διαδρομή ελίσσεται ανάμεσα σε μοναδικά συμπλέγματα νερόμυλων, κατοικιών, γεφυριών που ενσωματώνονται απόλυτα με τα πλατάνια και τους καταρράκτες. Οι ντόπιοι χρησιμοποιούσαν με βέλτιστο τρόπο το λιγοστό νερό του ρέματος, λειτουργώντας 23 νερόμυλους που άλεθαν σιτάρι, κριθάρι και άλλα σιτηρά. Τα παλιά χρόνια αυτή ήταν η καρδιά του νησιού, αφού κάτοικοι από πολλά μέρη των Κυθήρων έρχονταν εδώ για να κάνουν αλεύρι. Καθώς οι διαδρομές ήταν μεγάλες και δύσκολες με τα φορτωμένα μουλάρια, οι “πελάτες” κάποιες φορές έμεναν αποβραδίς σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους των μύλων. Ο νερόμυλος του Φιλιππή είναι ο μόνος αποκατεστημένος και επισκέψιμος, με όλα τα μέρη και τους μηχανισμούς του μύλου λειτουργικά. Φαινόμενο μοναδικό στην Ελλάδα είναι οι τέσσερις νερόμυλοι, χτισμένοι αμφιθεατρικά ο ένας πάνω από τον άλλον, που τροφοδοτούνται απευθείας από το ίδιο νεραύλακο. Το μονοπάτι περνάει κάτω από το έναν από αυτούς με χτιστή κυρτή σήραγγα. Λίγο πιο κάτω στέκουν ακόμη τα πέτρινα γεφύρια που προσέφεραν εύκολη πρόσβαση στους μύλους. Οι τέσσερις καταρράκτες της διαδρομής είναι ιδανικοί για δροσιστικά διαλείμματα σε μαγευτικά τοπία.
Η διαδρομή ανηφορίζοντας απομακρύνεται σιγά σιγά από τη ρεματιά περνώντας καλντερίμια, το καλά κρυμμένο υπόσκαφο ξωκλήσι της Αγίας Αικατερίνης και αγροτικά τοπία για να αντικρίσει την Κάτω Χώρα με το ενετικό κάστρο και την εντυπωσιακή οχυρωματική αρχιτεκτονική. Το παλιό αυτό μονοπάτι καταλήγει στην καστροπολιτεία από τη βορινή πλευρά, οδηγώντας πρώτα στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, χτισμένη μέσα στα βράχια, και διασχίζοντας τη Νερατζέα, την καταπράσινη ρεματιά με τις λεύκες και τις δάφνες του Απόλλωνα. Στο Κάστρο, συνεχίζεται το ταξίδι σε προηγούμενες εποχές με τις βυζαντινές εκκλησιές και τις ερειπωμένες κατοικίες να στέκουν ακόμη. Δίπλα στην πύλη του κάστρου, με το φτερωτό λέοντα του Αγίου Μάρκου, έμβλημα της Βενετίας, βρίσκεται το Αγγλικό σχολείο, ένα από τα πέντε του νησιού. Κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, φοιτούσαν εκεί υποχρεωτικά όλα τα αγόρια της περιοχής και η διδασκαλία γινόταν με την αλληλοδιδακτική μέθοδο. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε υψηλό δείκτη εκπαίδευσης στο νησί. Επιστρέφοντας, η διαδρομή διαπερνά όλο τον οικισμό της Κάτω Χώρας, που είναι προστατευόμενος για την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική. Στο τέλος της διαδρομής, μια στάση για ξεκούραση, καφέ ή φαγητό είναι σχεδόν δεδομένη.